نیازِما به بازسازی تاریخ اسلام
١٧ جوزا (خرداد) ١٣٩٢
به بهانه معرفی کتاب «نگاهی تحلیلی به؛ تاریخ سیاسی اسلام» اثر محمد اکرام اندیشمند
فرستنده: محمد اکرام اندیشمند
بازار کتاب افغانستان در این چند روزِ پسین شاهد دو اتفاقِ مبارک بود: چاپ کتاب «نگاهی تحلیلی به؛ تاریخ سیاسی اسلام» و کتاب «منازعه دیورند و عقلانیت سیاسی».
این دو کتاب که به خامه پژوهش‌گر معروف و توان‌مند ما محمداکرام اندیشمند به رشته تحریر در آمده است، اثرهایی در نوعِ خود بی‌نظیر در عرصه دین‌پژوهی و دیورندشناسی بوده و تا اندازه ای جای خالی یک پژوهشِ علمی در این دو زمینه را پر نموده است.
من ضمنِ آن‌که تولد این دو اثر را به فرزانه گرامی جناب اندیشمند صاحب و قشرِ کتاب‌خوانِ کشور خجسته باد می‌گویم، می‌خواهم در این‌جا به معرفیِ کتاب «نگاه تحلیلی به؛ تاریخ سیاسی اسلام» پرداخته و ضرورتِ نگارشِ آن را در روزگارِ کنونی به بررسی بگیرم.
جناب اندیشمند، نویسنده توانا و پژوهش‌گرِ نام‌آشنا و فرهیخته‌مردِ مهربانی است؛ بنابراین اگر کدام کمی و کاستیِ در این چندسطرِ دیده شود امیدوارم که ببخشاید.
چرا تاریخِ سیاسی اسلام؟
استاد رهنوردِ زریاب در جایی حکایت می‌کند که باری سیاوش کسرایی، شاعر و پژوهش‌گرِ فقیدِ ایرانی، برایش گفته است که تاریخِ کشورش را دوباره مرور کند. زریاب می‌گوید که کسرایی گفت: ملت‌هایی که تاریخِ شان را درست نفهمند، تاریخ برای شان دوباره تکرار خواهد شد.
من فکر می‌کنم حرفی را که کسرایی در موردِ دولت‌های ملی و دولت – ملت‌ها گفته است، در باره کلیتِ تمدنِ اسلامی و جهانِ اسلام نیز صدق می‌کند. جهانِ اسلام و کشورهای اسلامی امروزه دچار آشفتگی‌ها، سیه‌روزی‌ها و بدبختی‌هایِ فراوانی از استبداد و توسعه‌نیافتگی گرفته تا به جنگ و خشونت و بنیاد گرایی می‌باشد. گذار از و ضعیتِ آشفته کنونی به سویِ یک آینده روشن و مطمئن مستلزمِ آن است که ما تاریخِ اسلام را دوباره مرور نموده و به قرائت رسمی آن که در مکاتب و مدارس کشورهای اسلامی تدریس می‌شود و از کتاب‌هایِ مستشرقان و خاورشناسان گرفته شده است، اکتفاء نکنیم. این امر از ما می‌طلبد که دوباره به کتاب‌خانه‌ها، آرشیو‌ها و منابع معتبر و دست اولِ تاریخی مراجعه نموده و از لابلایِ آن‌ها عللِ انحطاط، واپس‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی جهان اسلام را به کنجکاوی بگیریم. من برخلافِ باورهایی که علل انحطاط جهان اسلام را در تهاجم مغول و غرب جستجو می‌کنند، بیماری را در میانِ خودِ مسلمانان و تاریخِ نهضت های اسلامی جستجو می‌کنم. تجربه ثابت ساخته است: ملت‌هایی که علل بیماری را نه در بیرون، بل در داخلِ خودشان به کنجکاوی گرفته اند، سریع‌تر و خوب‌تر از دیگران راهِ پیشرفت و ترقی را پیموده اند. برنارد لوئیس می‌گوید: «وقتی مردم متوجه می‌شوند که برخی امور اشتباه هستند دو پرسش را مطرح می‌کنند: نخست، چرا ما این اشتباه را مرتکب شدیم؟ و دوم این‌که چه کسی در حقِ ما چنین کرد؟ سئوالِ دوم به نظریه توطئه و بدگمانی منجر می‌شود. پرسش دوم باعث می‌شود به این نکته بیندیشیم که چگونه می‌توانیم آن اشتباه را برطرف کنیم؟ در نیمه دومِ قرنِ بیستم، امریکای لاتین نظریة توطئه و بدگمانی را برگزید و ناکام شد. اما در نیمه دومِ قرنِ نوزدهم،جاپان از خود پرسید که چگونه می‌توانیم اشتباهات را رفع کنیم؟ و کامیاب شد.»
تأکیدِ ما بر ضرورتِ بازنگاری و بازنگری تاریخ سیاسی اسلام نیز ریشه در همین باور دارد. من بدین عقیده هستم که راهِ حل معضلِ جهان اسلام نیز در آن نهفته است که به تاریخ مراجعه کند و اشتباهات خود را مشخص سازد. فایده علم تاریخ نیز به قول پلام، مورخ برجسته انگلیسی در کتاب «مرگِ گذشته» نیز همین است. او می‌گوید: «فایده علم تاریخ، رهایی از چنگ سالاری مردگان و حکومت گذشتگان می‌باشد».
تاریخ سیاسی اسلام
تاریخ سیاسی اسلام اثر محمداکرام اندیشمند نیز به همین منظور نگارش یافته است. او در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «تاریخ با تعریفِ مختلف بیان می‌شود. در تمامِ این تعریف‌ها، نکته مشترک بحث از وقایع انسانی است. وقتی از نیاز و مفادِ این بحث سخن به میان می‌آید از درسِ تاریخ سخن می‌رود. فارابی در کتابِ «الرساله فی فضیله العلوم و الصناعات» می‌گوید: شرافتِ علوم به سه چیز است: موضوع، روش و فایده. شرافتِ تاریخ به فایده مربوط می‌شود که عبرت‌آموزی است».
همان‌گونه که خود نویسنده می‌گوید: «نگاه تحلیلی به تاریخ اسلام، تصویرِ بسیار مختصر از تاریخِ سیاسی و مسلمانان است. مباحثی چون: ظهور و انتشار اسلام، حیات و ممات دولت‌های اسلامی، شکل‌گیری کشورهای اسلامی، فرقه‌های اسلامی، ظهور و سقوط تمدن اسلامی، حوادث مهم و سرنوشت‌ساز در فراز و نشیب تاریخ اسلام، چهره‌های معروف و تاریخ ساز در تاریخ اسلام، واقعیت‌های امروز دنیای اسلام و معضل مسلمانان در دنیای امروز، نهضت‌های اسلامی یا اسلام‌گرایی، معضل دنیای اسلام و جنبش اسلام‌گرایی با جهان غرب و تمدن غربی و …. از مطالب مورد تبیین و تحلیل این کتاب است».
این کتاب در یک هزار جلد و 575 صفحه توسط مطبعه طباعتی و صنعتی احمد به چاپ رسیده است. انتظار من از جوانان، دانش‌جویان و فرهیختگان این است که یک‌بار این کتاب را مرور نموده و از مباحث عالی و سودمندِ آن بهره ببرند.
به دیگران بفرستید
دیدگاه ها در بارۀ این نوشته
عبدالشهید ثاقب